مهریه، نه فقط یک رقم روی برگه‌ی عقدنامه است، بلکه نشانه‌ای از احترام، امنیت و پشتوانه‌ی مالی برای زن در نظام حقوقی و فرهنگی ایران است. بسیاری از زنان تصور می‌کنند اگر شوهرشان بیکار باشد یا به اعتیاد گرفتار شود، دیگر راهی برای گرفتن مهریه وجود ندارد. اما حقیقت این است که قانون، حتی در پیچیده‌ترین شرایط نیز حق زن را محفوظ می‌دارد.

در دنیای امروز، مشکلات اقتصادی، بیکاری و معضل اعتیاد بسیاری از خانواده‌ها را درگیر کرده است. گاهی زنی سال‌ها با امید به بهبودی همسرش زندگی کرده، اما در نهایت در برابر مردی قرار می‌گیرد که نه تنها توانایی اداره‌ی زندگی را ندارد، بلکه حتی حاضر نیست تعهدات مالی خود را بپذیرد. اینجاست که آگاهی از قانون و مسیر درست اقدام، می‌تواند سرنوشت زن را تغییر دهد.

مهریه در قانون ایران به‌عنوان دین قطعی بر ذمه‌ی شوهر شناخته می‌شود؛ یعنی از لحظه‌ی عقد، مرد نسبت به پرداخت آن متعهد است، صرف‌نظر از اینکه بیکار باشد یا ثروتمند. حتی اگر توانایی پرداخت نداشته باشد، اصل تعهد از بین نمی‌رود و تنها نحوه‌ی پرداخت آن ممکن است تغییر کند. این اصل مهم باعث می‌شود که زن در برابر رفتارهای ناعادلانه یا ترک انفاق، همچنان پشتوانه‌ی حقوقی قدرتمندی داشته باشد.

از سوی دیگر، در پرونده‌های متعددی دیده می‌شود که شوهر به دلیل اعتیاد شدید، نه تنها زندگی خانوادگی را مختل کرده، بلکه به آسیب روحی و مالی همسر خود نیز دامن زده است. اعتیاد، اگر به مرحله‌ای برسد که ادامه‌ی زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند، می‌تواند از مصادیق عسر و حرج باشد؛ وضعیتی که در آن قانون به زن اجازه می‌دهد از دادگاه تقاضای طلاق کند و هم‌زمان حقوق مالی خود از جمله مهریه را مطالبه نماید.

در چنین شرایطی، بسیاری از زنان به‌اشتباه تصور می‌کنند که چون مرد دارایی ندارد، پیگیری مهریه بی‌فایده است؛ در حالی‌که قانون راهکارهای دقیقی برای وصول مهریه در نظر گرفته است. از توقیف اموال و حساب‌های بانکی گرفته تا اجرای مهریه از طریق دادگاه و حتی تقسیط در صورت اثبات اعسار، همه ابزارهایی هستند که می‌توانند به احقاق حق زوجه منجر شوند.

• جهت دریافت مشاوره حقوقی فوری با وکیل پایه یک دادگستری کلیک کن

زنان هوشمند و آگاه، کسانی‌اند که قبل از هر اقدامی با یک وکیل خانواده مشورت می‌کنند تا مسیر قانونی را بدون اتلاف وقت طی کنند. تجربه نشان داده است که بسیاری از زنان با یک اظهارنامه رسمی یا دادخواست صحیح تنظیم‌شده، توانسته‌اند در کوتاه‌ترین زمان ممکن مهریه خود را وصول کنند — حتی در شرایطی که همسرشان بیکار یا درگیر اعتیاد بوده است.

مسئله‌ی مهم دیگر، نقش مدارک و مستندات در این‌گونه پرونده‌هاست. زوجه باید تمام اسناد مرتبط از جمله عقدنامه، فیش‌های بانکی، گواهی درمان اعتیاد همسر، و حتی شهادت شهود را آماده داشته باشد. همین مدارک در روند رسیدگی دادگاه تعیین‌کننده‌اند و می‌توانند تفاوت میان پیروزی و شکست را رقم بزنند.

در پرونده‌هایی که شوهر بیکار است، معمولاً دادگاه برای بررسی وضعیت مالی، تحقیق محلی انجام می‌دهد یا از مراجع رسمی استعلام می‌گیرد. اگر مشخص شود مرد عمداً از کار گریخته یا دارایی خود را پنهان کرده، ممکن است دادگاه علاوه بر صدور حکم مهریه، مجازات‌های قانونی دیگری نیز در نظر بگیرد.

در مقابل، اگر مرد واقعاً ناتوان از پرداخت باشد، می‌تواند دادخواست اعسار بدهد تا مهریه تقسیط شود؛ اما حتی در این حالت نیز زن می‌تواند از مزایای اجرای مهریه از محل اموال شناخته‌شده، مستمری، یا ارث آینده استفاده کند.

همه‌ی این‌ها نشان می‌دهد که گرفتن مهریه از شوهر بیکار یا معتاد، گرچه دشوار است، اما غیرممکن نیست. قانون در کنار زن ایستاده و تنها شرط پیروزی، آگاهی و پیگیری اصولی است.

در این مقاله قصد داریم تا همه این سوالات را پاسخ دهیم و راهنمایی کامل برای دریافت مشاوره حقوقی گرفتن مهریه از شوهر بیکار یا معتاد ارائه دهیم. از تعاریف قانونی تا راهکارهای عملی، از مجازات‌های احتمالی تا روش‌های دفاعی، همه چیزی که نیاز دارید در ادامه خواهید خواند. چرا که باور داریم هر فرد حق دارد با آگاهی کامل تصمیم‌گیری کند و در مواقع بحرانی بداند چطور باید عمل کند

مفهوم حقوقی مهریه و جایگاه آن در قانون ایران

مهریه یکی از حقوق مالی زوجه است که با انعقاد عقد نکاح به‌صورت قطعی بر ذمه‌ی شوهر قرار می‌گیرد. به‌عبارت ساده‌تر، از لحظه‌ی جاری شدن خطبه عقد، مرد بدهکار مهریه‌ی زن می‌شود. قانون مدنی ایران در مواد ۱۰۸۲ تا ۱۱۰۰ به‌طور دقیق به موضوع مهریه پرداخته است.

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به‌محض عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند. بنابراین، هیچ‌گونه وابستگی میان اشتغال مرد و پرداخت مهریه وجود ندارد؛ حتی اگر شوهر بیکار باشد یا به اعتیاد گرفتار شده باشد، تعهد به پرداخت مهریه از بین نمی‌رود.

از سوی دیگر، قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴ نیز تأکید می‌کند که هرگاه زوج از پرداخت مهریه خودداری کند، زوجه می‌تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام به اجرای حکم نماید. این قانون تضمین‌کننده‌ی حقوق زن در برابر هرگونه امتناع یا فریب در پرداخت مهریه است.

وضعیت شوهر بیکار در برابر مطالبه مهریه

بسیاری از مردان بیکار تصور می‌کنند که چون شغل و درآمدی ندارند، دادگاه مهریه را از دوش آنان برمی‌دارد. اما قانون چنین اجازه‌ای نمی‌دهد.

در واقع، بیکاری به‌تنهایی دلیل معافیت از پرداخت مهریه نیست. تنها زمانی که مرد بتواند ناتوانی واقعی خود را از پرداخت ثابت کند، می‌تواند دادخواست اعسار (ناتوانی از پرداخت بدهی) بدهد. در این حالت، قاضی با بررسی مدارک مالی، وضعیت زندگی، اجاره‌نامه منزل، حساب بانکی و شهادت شهود، درباره‌ی تقسیط یا تأخیر در پرداخت تصمیم می‌گیرد.

اگر دادگاه حکم به اعسار دهد، معمولاً مهریه را به‌صورت اقساط ماهیانه تعیین می‌کند. اما در صورتی که زن ثابت کند شوهر اموالی دارد یا به‌صورت صوری اموالش را به نام دیگران منتقل کرده، می‌تواند از دادگاه تقاضای توقیف اموال کند و مانع از فرار او از پرداخت مهریه شود.

به بیان دیگر، بیکاری صرفاً ممکن است نحوه‌ی پرداخت را تغییر دهد، اما اصل تعهد همچنان پابرجاست.

وضعیت شوهر معتاد در دعاوی مهریه

اعتیاد، از عوامل مهم فروپاشی خانواده‌هاست و قانون‌گذار نیز به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته است. اگر مردی به اعتیاد مبتلا شود، نه‌تنها مهریه از او ساقط نمی‌شود، بلکه این وضعیت می‌تواند به زیان او در پرونده‌های خانوادگی تمام شود.

بر اساس بند ۹ ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، اعتیاد مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی در صورتی که به اساس زندگی خانوادگی لطمه وارد کند، یکی از مصادیق «عُسر و حَرَج» محسوب می‌شود و زن می‌تواند ضمن مطالبه مهریه، تقاضای طلاق نیز بدهد.

در چنین حالتی، زن باید مدارکی مانند:

• گواهی پزشکی قانونی مبنی بر اعتیاد،

• گزارش کلانتری،

• شهادت شهود،

• یا سابقه بستری در مراکز ترک اعتیاد را به دادگاه ارائه کند.

اعتیاد، دلیل بر ناتوانی مرد در پرداخت نیست؛ بلکه اگر ثابت شود او به‌دلیل اعتیاد دارایی خود را از بین برده یا مسئولیت خانواده را رها کرده، دادگاه می‌تواند در کنار حکم مهریه، مجازات‌های دیگری مانند الزام به ترک اعتیاد یا سلب حضانت فرزند را نیز صادر کند.

مرجع صالح برای رسیدگی به مهریه

بر اساس قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، دادگاه خانواده محل اقامت زوجه صلاحیت رسیدگی به دعوای مهریه را دارد.
به‌بیان ساده، زن می‌تواند در شهری که در آن ساکن است، دادخواست خود را تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه خانواده ارسال کند.

مرجع صالح برای رسیدگی به مهریه عبارت است از:

• الف) دادگاه خانواده محل سکونت زوجه (در دعاوی بالای ۲۰ میلیون تومان)

• ب) شورای حل اختلاف (در صورتی که مبلغ مهریه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد)

• ج) واحد اجرای ثبت اسناد رسمی، در صورتی که مهریه وجه نقد یا سکه در عقدنامه ثبت شده باشد و زن بخواهد از طریق اداره ثبت اقدام کند.

اقدام از طریق اداره ثبت معمولاً سریع‌تر است، زیرا نیازی به طرح دعوا در دادگاه ندارد و با معرفی عقدنامه رسمی، می‌توان دستور توقیف اموال و ممنوع‌الخروجی زوج را درخواست کرد.

مراحل دریافت مهریه از شوهر بیکار یا معتاد

برای مطالبه مهریه در هر شرایطی، آشنایی با مراحل قانونی ضروری است. در ادامه گام‌به‌گام مسیر درست را مرور می‌کنیم:

گام ۱: جمع‌آوری مدارک لازم

• اصل یا رونوشت عقدنامه رسمی

• کارت ملی و شناسنامه زوجه

• مستندات اعتیاد شوهر (در صورت وجود)

• استعلام اموال و حساب‌های بانکی (در صورت امکان)

گام ۲: مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی

در این مرحله، باید دادخواست «مطالبه مهریه» یا «اجرای مهریه» را ثبت کنید. اگر مهریه سکه یا وجه نقد است، ارزش ریالی آن محاسبه و در دادخواست قید می‌شود.

گام ۳: ارجاع پرونده به دادگاه خانواده

دادگاه خانواده پس از بررسی مدارک، از شوهر می‌خواهد ظرف مدت مشخصی پاسخ دهد. در صورتی که مرد ادعای ناتوانی کند، باید دادخواست اعسار از پرداخت مهریه ارائه دهد.

گام ۴: بررسی اعسار

دادگاه با استعلام از بانک‌ها، اداره مالیات و تحقیق محلی، وضعیت مالی مرد را بررسی می‌کند. اگر اعسار ثابت شود، مهریه تقسیط خواهد شد؛ در غیر این صورت، مرد مکلف به پرداخت کامل است.

گام ۵: صدور حکم و اجرای آن

پس از صدور حکم قطعی، زن می‌تواند از واحد اجرای احکام درخواست توقیف اموال، مسدودسازی حساب بانکی، ممنوع‌الخروجی زوج، یا حتی بازداشت وی را تا زمان پرداخت اقساط یا کل مهریه مطرح کند.

گام ۶: پیگیری از طریق اداره ثبت

اگر عقدنامه رسمی در دفترخانه ثبت شده باشد، زوجه می‌تواند بدون طرح دعوا در دادگاه، از طریق اداره اجرای اسناد رسمی ثبت اقدام کند. این روش معمولاً در مواردی که مهریه سکه یا وجه نقد است، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است.

جهت اطلاع از اینکه مهریه عندالمطالبه بهتر است یا عندالاستطاعه با 09212242670 تماس بگیرید. 

دیه، نفقه و سایر حقوق مالی زن

بسیاری از زنان تصور می‌کنند با گرفتن مهریه، دیگر حقی نسبت به سایر مطالبات ندارند؛ در حالی‌که قانون به‌صورت جداگانه از حقوقی مانند نفقه، اجرت‌المثل و نحله نیز حمایت می‌کند. در صورتی که شوهر معتاد یا بیکار از پرداخت هزینه‌های زندگی خودداری کند، زن می‌تواند هم‌زمان با مهریه، دادخواست نفقه و ترک انفاق نیز مطرح نماید.

در این صورت، دادگاه ممکن است علاوه بر حکم به پرداخت مهریه، شوهر را به پرداخت نفقه گذشته و حال محکوم کند.

نکات کلیدی برای موفقیت در پرونده مهریه

• از تنظیم اظهارنامه رسمی شروع کنید: قبل از طرح دعوا، اظهارنامه‌ای برای مطالبه مهریه به آدرس شوهر ارسال کنید تا حسن نیت شما و اقدام قانونی ثبت شود.

• مخفی‌کردن اموال توسط شوهر جرم است: طبق قانون، اگر مرد برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام دیگران منتقل کند، قابل تعقیب کیفری است.

• اعتیاد همسر را مستند کنید: بدون مدرک، ادعای اعتیاد تأثیری ندارد. گزارش پزشکی قانونی و شهادت شهود معتبر اهمیت زیادی دارد.

• در صورت تهدید یا خشونت، بلافاصله شکایت کنید: در بسیاری از پرونده‌ها، شوهر پس از مطالبه مهریه رفتار خشونت‌آمیز نشان می‌دهد. در چنین شرایطی، حتماً شکایت کیفری تهدید یا ضرب و جرح ثبت کنید.

• از مشاوره وکیل استفاده کنید: وکیل خانواده می‌تواند دادخواست را به‌گونه‌ای تنظیم کند که سریع‌تر به نتیجه برسید و از اشتباهات شکلی جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری 

مهریه، یکی از بنیادی‌ترین حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران است؛ حقی که نه با بیکاری مرد از بین می‌رود، نه با اعتیاد او. قانون‌گذار با هدف حمایت از جایگاه زن در خانواده، سازوکارهایی دقیق و مرحله‌به‌مرحله برای مطالبه و اجرای مهریه تعیین کرده است. این حمایت‌ها به‌ویژه در شرایط دشواری همچون بیکاری، فقر یا اعتیاد زوج، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا در چنین موقعیتی، زن نیازمند پشتوانه‌ای قانونی و عملی برای حفظ امنیت اقتصادی خود است.

در بسیاری از پرونده‌ها مشاهده می‌شود که زنان به‌دلیل ناآگاهی از حقوق قانونی خود یا ترس از درگیری‌های خانوادگی، از مطالبه مهریه صرف‌نظر می‌کنند. در حالی که قانون در این زمینه کاملاً روشن و شفاف است: حق مهریه هرگز با وضعیت مالی یا شخصی مرد از بین نمی‌رود. حتی اگر مرد هیچ منبع درآمدی نداشته باشد، دادگاه موظف است حکم به پرداخت مهریه بدهد و در صورت لزوم، آن را به اقساط منظم تقسیم کند.

از سوی دیگر، در شرایطی که شوهر به اعتیاد گرفتار شده است، زن می‌تواند ضمن حفظ حق مهریه، از امتیازات قانونی «عسر و حرج» نیز بهره‌مند شود. اعتیاد، در صورتی که زندگی خانوادگی را مختل کند یا موجب آسیب جسمی، روحی و مالی زوجه شود، به‌تنهایی می‌تواند دلیل موجهی برای درخواست طلاق باشد. با این حال، بسیاری از زنان ترجیح می‌دهند ابتدا مهریه خود را مطالبه کنند و پس از دریافت آن، درباره ادامه یا خاتمه زندگی تصمیم بگیرند — و این تصمیم، کاملاً مطابق با قانون است.

نکته‌ی مهمی که نباید فراموش شود، این است که مهریه، نوعی دین است. درست مانند هر بدهی مالی دیگر، با فوت یا ورشکستگی یا حتی زندانی‌شدن مرد از بین نمی‌رود. بلکه از اموال، درآمد، یا حتی ارثیه‌ی او قابل وصول است. به همین دلیل، هر زنی که عقدنامه رسمی دارد، می‌تواند با تکیه بر آن، از طریق دادگاه خانواده یا اداره ثبت، مهریه خود را دریافت کند.

اما مسیر موفقیت در چنین پرونده‌هایی تنها در گرو آگاهی و پیگیری اصولی است. جمع‌آوری مدارک، تنظیم اظهارنامه رسمی، شناخت مرجع صالح، ارائه مستندات درباره اعتیاد یا بیکاری زوج، و آشنایی با روند «اعسار از پرداخت» از جمله گام‌هایی هستند که باید به‌صورت دقیق و هدفمند انجام شوند. کوچک‌ترین اشتباه در تنظیم دادخواست یا انتخاب مرجع ناصحیح می‌تواند ماه‌ها پرونده را به تعویق بیندازد.

به همین دلیل، توصیه می‌شود قبل از هر اقدامی با وکیل خانواده یا مشاور حقوقی مجرب مشورت شود. وکلایی که تجربه‌ی کافی در پرونده‌های مشابه دارند، می‌دانند چگونه مدارک را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که نه‌تنها مهریه قابل وصول باشد، بلکه امکان توقیف اموال، ممنوع‌الخروجی زوج، و جلوگیری از انتقال صوری دارایی‌ها نیز فراهم گردد.

در شرایطی که بیکاری گسترده یا اعتیاد یکی از معضلات جامعه امروز است، زنان باید بدانند که قانون به آن‌ها پشت کرده است، بلکه کاملاً در کنارشان ایستاده است. ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و مواد ۱۰۸۲ تا ۱۱۰۰ قانون مدنی، همگی به نفع زوجه تفسیر می‌شوند و سازوکاری شفاف برای اجرای مهریه فراهم کرده‌اند.

از سوی دیگر، خدمات نوینی مانند وکالت تلفنی VakilTel توانسته‌اند این مسیر را برای زنان ساده‌تر و سریع‌تر کنند. دیگر لازم نیست برای هر پرسش یا پیگیری کوچک ساعت‌ها در صف دادگاه بمانید. تنها با یک تماس می‌توانید با وکیل پایه‌یک دادگستری صحبت کنید، مدارک خود را ارسال نمایید و دادخواستتان را بدون حضور فیزیکی در دادگاه تنظیم کنید.

همچنین، اگر شوهر معتاد در حال تهدید یا آزار است، وکیل می‌تواند به‌صورت هم‌زمان برای دریافت دستور موقت یا شکایت کیفری تهدید و ضرب‌وجرح اقدام کند تا امنیت شما تضمین شود. در بسیاری از پرونده‌ها، همین اقدام فوری مانع از فرار شوهر، فروش اموال یا پنهان‌کردن دارایی‌ها شده است.

در نهایت باید گفت، مطالبه مهریه از شوهر بیکار یا معتاد شاید ظاهراً پیچیده و طولانی به نظر برسد، اما با پیگیری صحیح، قابل‌دستیابی است. مهریه نه لطف شوهر است و نه هدیه‌ای قابل بازپس‌گیری، بلکه حق قانونی و شرعی زن است که در هر زمان و تحت هر شرایطی قابل مطالبه خواهد بود.

جهت دریافت مشاوره حقوقی تلفنی سریع، مطمئن و شبانه روزی با 09212242670 تماس بگیرید.